Voor velen staat Tweede Kerstdag 2004 in het geheugen gegrift. Een zeebeving nabij het Indonesische eiland Sumatra met een magnitude van 9,2 stuwt een serie ongekend krachtige golven richting alle kustgebieden langs de Indische Oceaan, met 250.000 menselijke slachtoffers en miljoenen gewonden en daklozen tot gevolg. Maar wat is een tsunami precies? En hoe breng je jezelf in veiligheid bij een tsunami? In dit artikel leggen we je alles uit over de tsunami.
Wat is een tsunami?
Een tsunami is een extreem krachtige, vaak hoge golf – of een serie daarvan – die een kuststrook overspoelt. Veelal als gevolg van een aardbeving in zee, maar soms ook veroorzaakt door een vulkaanuitbarsting onder of aan zee, of een abrupte aard- of ijsverschuiving nabij de kust. Of, in zeer uitzonderlijke gevallen, door een meteorietinslag.
Hoe ontstaat een tsunami?
De meeste tsunami’s ontstaan als gevolg van een zeebeving: een aardbeving op de zeebodem. Maar niet elke zeebeving veroorzaakt uiteindelijk een tsunami. Daarbij is het van belang hoe de betreffende aardplaten bij zo’n beving op de zeebodem ten opzichte van elkaar bewegen.
Zo kunnen langs elkaar schuivende aardplaten wel tot een zeebeving leiden, en toch geen tsunami in gang zetten. Dat vergt namelijk een sterke verticale schokbeweging vanaf de zeebodem, die in één klap voldoende water omhoogstuwt. De schokgolf die vervolgens ontstaat, verplaatst zich vanaf het epicentrum van de zeebeving in alle richtingen. Met in het kielzog kleinere, maar minstens evenzo gevaarlijke golven.
Wat is het gevaar van een tsunami?
Met zo’n zeebeving als startpunt ligt in een tsunamigolf veel meer energie opgeslagen dan in een losse windgolf. De zogeheten waterbeweging vindt bij een tsunami plaats tot op de zeebodem, terwijl een windgolf slechts aan het zeeoppervlak merkbaar is. Waar windgolven een snelheid bereiken tot veertig kilometer per uur, kan een tsunami zich onder de zeespiegel verplaatsen met snelheden tot maar liefst duizend kilometer per uur.
Met de kust in zicht neemt door de ondieper wordende zeebodem weliswaar de snelheid van de tsunami af, maar de kracht en hoogte ervan niet. Integendeel. Bereikt de tsunami eenmaal de kust, dan breekt de tsunami en rollen krachtige uitlopers landinwaarts. Met alle desastreuze gevolgen van dien.
Waar komen tsunami’s voor?
Het woord tsunami, een samenvoeging van tsu (‘haven’) en nami (‘hoge golf’), komt uit het Japans. En dat is geen toeval. Dit Aziatische land ligt namelijk in de Grote Oceaan, waar tsunami’s veel voorkomen, net als in de Indische Oceaan. Door de vele breuklijnen langs de randen van deze oceanen is de kans op aard- en zeebevingen – en dus tsunami’s – een stuk groter dan bijvoorbeeld in de Atlantische Oceaan.
Het idee van een allesverwoestende watermuur is angstaanjagend. Zeker in ons laaggelegen landje. Maar in Nederland hoeven we ons over tsunami’s gelukkig geen zorgen te maken (over angstaanjagende tornado’s evenmin, alhoewel de kans daarop wel iets groter is): nabijgelegen breuklijnen zijn er niet en de Noordzee is te ondiep.
Wat was de grootste tsunami ooit?
Het antwoord op deze vraag hangt af van de gehanteerde definitie. En of je uitgaat van waarnemingen en wetenschappelijke metingen in de meer recente geschiedenis, of van geologisch onderzoek waaruit blijkt dat er in een ver verleden ooit een gigantische tsunami moet hebben plaatsgevonden.
Voor de hoogste tsunami in de moderne geschiedenis moeten we terug naar 9 juli 1958. In het plaatsje Lituya Bay (Alaska) vindt een grote aardbeving plaats met een magnitude van 7,8. De daaropvolgende aardverschuiving laat miljoenen kubieke meters rots in de nabijgelegen fjord storten. Het gevolg? Een tsunami van maar liefst 520 meter hoog.
Wat moet je doen bij een tsunami?
De kans is klein, maar mocht je onverhoopt een tsunami voor je kiezen krijgen, zijn deze zaken volgens het Rode Kruis van levensbelang:
- Ga zover mogelijk en zo hoog mogelijk landinwaarts. Bevind je je op het water, dan geldt het omgekeerde: hoe verder in zee, hoe veiliger.
- Luister naar de lokale radio voor het laatste nieuws.
- Volg altijd de instructies op van lokale autoriteiten.
- Geldt er een officiële tsunamiwaarschuwing? Evacueer direct, volgens de tsunami-evacuatieroute. Deze staat in veel tsunamigebieden aangegeven met bordjes.
- Neem bij eventuele evacuatie huisdieren mee. Ben jij onveilig, dan zijn zij dat ook.
- Ga pas terug als de autoriteiten dat zeggen. Een tsunami komt soms in golven en kan uren duren.
- Check voordat je op reis gaat naar een risicogebied altijd het reisadvies van Buitenlandse Zaken. Zet hun noodnummer in je telefoon: +31 247 247 247.
Christian de Bruijn
Editor
Christian (1990) schrijft als Digital Editor verhalen voor de website van National Geographic. Studeerde geschiedenis en journalistiek. Maakte luchtige televisie voor de Keuringsdienst van Waarde en serieuze radio voor de buitenlandredactie van de NOS. Bezig aan een boek over de Amsterdamse volkswijk Tuindorp-Nieuwendam. Zelfverklaard klimaatgekkie en slow traveler. Groot liefhebber van Latijns-Amerika. Kweekt eigen groenten in de buurtmoestuin, zwerft graag rond in zijn groene camperbusje – bij voorkeur naar bestemmingen zonder bereik.
